Η ψύχωση ως έννοια αλλά και κάποιες υποκατηγορίες της, όπως η σχιζοφρένεια και η παράνοια, είναι οι περισσότερο αξιοποιημένοι εμπορικά και μιντιακά όροι της "ψυχικής ασθένειας".
Οι ταινίες βρίθουν περιπτώσεων ανθρώπων με χαρακτηριστικά επιθετικότητας, εγκληματικές τάσεις και επικινδυνότητας για τους άλλους. Έχουμε δηλαδή εκπαιδευτεί όλοι με έναν τρόπο ώστε όταν ακούμε τον όρο "ψύχωση", "σχιζοφρένεια" ή "παράνοια", αντανακλαστικά, να αντιδρούμε με φόβο, ανασφάλεια και τάσεις φυγής. Οι πρώτες μας εικόνες αφορούν σε ανθρώπους που συνομιλούν με ανύπαρκτα πρόσωπα, φαντάζονται ότι κάποιος τους εχθρεύεται χωρίς αυτό πράγματι να συμβαίνει, μπορεί να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους χωρίς προειδοποιητικά σημάδια και ξαφνικά να μας επιτεθούν με πρόθεση να μας βλάψουν. Φανταζόμαστε επίσης ανθρώπους που δεν είναι σε επαφή με αυτό που οι περισσότεροι ονομάζουμε πραγματικότητα, βλέπουν πράγματα που οι γύρω τους δεν βλέπουν, ακούν φωνές που οι γύρω τους δεν ακούν, βιώνουν μια τελείως διαφορετική από εμάς πραγματικότητα.
Αν σκεφτούμε για λίγο, πιθανόν να κατανοήσουμε και μόνοι μας την εσφαλμένη αυτή αντίληψη. Γύρω μας, ίσως να ζουν άνθρωποι που έχουν λάβει τέτοια διάγνωση, οι οποίοι όμως δεν έχουν καθόλου αυτά τα χαρακτηριστικά. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας που κάνουν διαγνώσεις συνήθως βλέπουν στους ανθρώπους αυτούς συμπεριφορές που δεν συνηθίζονται στο γενικό πληθυσμό βάσει στατιστικής. Με άλλα λόγια, δίνουν τέτοιες διαγνώσεις όταν κάποιος είναι απόλυτα πεπεισμένος ότι τον παρακολουθούν, όταν ακούει φωνές που δεν ακούν οι γύρω του, όταν αντιλαμβάνεται με τις φυσικές αισθήσεις του (όσφρηση, αφή, ακοή, όραση, γεύση) με διαφορετικό τρόπο από τους γύρω του. Αν για παράδειγμα, κάποιος είναι απόλυτα πεπεισμένος ότι έχει κάνει πέντε παιδιά, χωρίς πράγματι να έχει κανένα, όταν κάνει νοητικούς συσχετισμούς, συνδέει δηλαδή μεταξύ τους ανθρώπους, καταστάσεις, γεγονότα χωρίς αυτά να συνδέονται, όταν αδυνατεί να συγκεντρωθεί ώστε να επιτελέσει μια απλή ή συνθέτη νοητική εργασία, π.χ. να συντάξει ένα κείμενο ή να παίξει μια παρτίδα χαρτιά και παράλληλα απομακρύνεται από το συναίσθημα του, τότε δύσκολα θα γλιτώσει τη διάγνωση αυτή.
Η κυρίαρχη αντίληψη για την ψύχωση απαιτεί τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής η οποία όμως έχει πολλές και διαφορετικές παρενέργειες και αντενδείξεις που δεν γίνονται ευρέως γνωστές, λόγω της ανάγκης των ανθρώπων να απαλλαγούν από αυτή την "ασθένεια". Εξάλλου, αν κάποιος σε δυο διαφορετικές στιγμές της ζωής του, εμφανίσει ένα "ψυχωσικό επεισόδιο" αντιμετωπίζεται η διάγνωση του ως χρόνια ασθένεια και ως υποχρεωτική θεραπεία τού προτείνεται η λήψη φαρμακευτικής αγωγής δια βίου, με αμφίβολη όμως θεραπευτική αποτελεσματικότητα. Για την ακρίβεια, σύγχρονες έρευνες έχουν αποδείξει ότι υπάρχουν θεραπευτικά αποτελέσματα για τις ψυχώσεις χωρίς τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής κι επομένως χωρίς τις συνακόλουθες παρενέργειες αυτής οι οποίες είναι ιδιαίτερα σοβαρές.
Νέες αντιλήψεις που έχουν αναδυθεί στο χώρο της Ψυχικής Υγείας από επαγγελματίες ή από ανθρώπους με ψυχιατρική εμπειρία αμφισβητούν πλέον ευθέως ακόμη και την αναγκαιότητα της διάγνωσης με αυτόν τον όρο (ψύχωση). Το γονίδιο της σχιζοφρένειας, όσο και αν έψαξαν οι επιστήμονες προκειμένου να ανακουφίσουν τους ψυχικά πάσχοντες, δεν βρέθηκε ποτέ. Η κληρονομικότητα για την οποία έκαναν λόγο οι παλαιότερες θεωρίες στην πραγματικότητα πρόκειται για κοινωνικές συμπεριφορές που μαθαίνονται μέσω της μίμησης μέσα στην οικογένεια, παρά για βιολογικές μεταφορές πληροφοριών από τη μια γενιά στην άλλη. Μας είναι σαφές ότι αυτό που ονοματίζεται "ψύχωση" συνδέεται περισσότερο με εσφαλμένες πεποιθήσεις του ατόμου, οι οποίες συμβολοποιούν προκλήσεις της ζωής, δυσάρεστες εμπειρίες, κακοποιήσεις και τραύματα. Μπορεί επίσης να αποτελούν άμυνα σε γενικευμένα αρνητικές καταστάσεις, όχι δηλαδή σε ένα μεμονωμένο τραύμα. Σε κάθε περίπτωση, αυτή η πάθηση του νου προϋποθέτει ένα είδος ευφυίας.
Για πολλά χρόνια, η προσπάθεια των επαγγελματιών ψυχικής υγείας επικεντρώθηκε στο να αλλάξει με κάθε τρόπο και με κάθε κόστος για τον άνθρωπο τις ασυνήθιστες πεποιθήσεις και τις εκτός του μέσου όρου συμπεριφορές, τα λεγόμενα "συμπτώματα" της νόσου. Σήμερα, λιγότερο στη χώρα μας ακόμα, υπάρχει και διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης για τους ανθρώπους που έχουν διαγνωστεί με ψύχωση.
Αφορμές για προβληματισμό:
• Κατά πόσο είναι αποδεκτό κάποιος να λάβει τη διάγνωση του παρανοϊκού όταν δηλώνει ότι αισθάνεται ότι παρακολουθείται, τη στιγμή που οι δημόσιοι και ιδιωτικοί χώροι πλέον είναι γεμάτοι κάμερες και η ηλεκτρονική παρακολούθηση ατόμων από απόσταση είναι περισσότερο από ποτέ εφικτή.
• Κατά πόσο είναι πραγματικό σύμπτωμα και "νόσος" η δήλωση ως άνθρωπος ότι συνομιλεί με το θεό τη στιγμή που ακριβώς η ιδιότητα αυτή, η συνομιλία με το θεό δηλαδή, θεωρείται σε όλες τις θρησκείες ως δείγμα αγιοσύνης;
• Πόσο βέβαιοι είμαστε ότι η ψύχωση, λαμβάνοντας υπόψη όσα είπαμε, δεν είναι η άμυνα σε μια πραγματικότητα που βιώνεται από το άτομο χειρότερα από αυτή την οποία φτιάχνει για να ζει;
• Αν η υψηλή ευφυΐα συνδέεται με τη σχιζοφρένεια ίσως θα ήταν πιο εποικοδομητικό για το κοινωνικό σύνολο, την επιστήμη και το άτομο, να αντιμετωπίζεται η ψύχωση ως δώρο και όχι ως ασθένεια.
Εν κατακλείδι, η ψύχωση με όποιον τρόπο και αν εκφράζεται αναφέρεται σε συμπεριφορές που δεν συνηθίζουμε, και θεωρούμε ότι είναι άδικο να στιγματίζονται με όποιο τρόπο οι άνθρωποι που εκδηλώνουν τέτοιες συμπεριφορές, ως άτομα "ασθενή" ενώ στην πραγματικότητα μιλάμε για άτομα ασυνήθιστα.
